ما در دنیای اطلاعات زندگی می‌کنیم و به کمک فناوری‌های جدید دسترسی به اطلاعات بسیار راحت‌تر از گذشته ممکن شده است، به همین ترتیب در هر پروژه تحقیقاتی برای نوشتن مقاله علمی و پژوهشی یا انجام پایان نامه کارشناسی ارشد و حتی نگارش رساله دکتری تخصصی به‌سادگی می‌توان دیتاهای لازم را گردآوری و استفاده کرد، اما در این فرآیند آنچه باید مورد توجه پژوهشگران و نویسندگان قرار گیرد، امانتداری و پایبندی به اصول اخلاقی در این حوزه است و ذکر منابع اطلاعات علمی استفاده‌شده در تحقیق الزامی است. در غیر این صورت، معضل بزرگ دنیای علم، یعنی سرقت علمی یا ادبی، پدیدار می‌شود و مشکلات پیرامون آن شکل می‌گیرد. البته در بسیاری از مواقع سرقت علمی به طور ناخواسته و ناآگاهانه صورت می‌گیرد که نتیجه اهمال و قصور نویسندگان و پژوهشگران است. سرقت علمی و راه‌های دور ماندن از آن مبحثی است که ما در این مطلب به آن می‌پردازیم و به دلیل اهمیتش توصیه می‌کنیم با دقتی بیشتر آن را مطالعه کنید.
سرقت علمی یا ادبی چیست؟
هر گاه از ایده‌ها، عبارات، نظرات و دستاوردهای دیگران بی‌اجازه و بدون ذکر نام و مشخصات صاحب یا خالق آن‌ها استفاده شود، سرقت علمی یا ادبی (Plagiarism) رخ داده است. به عبارت دیگر، استفاده از آثار و نوشته‌های دیگران در تهیه محتوای خود بدون استناد و ارجاع به منابع آن‌ها سرقت علمی یا ادبی نامیده می‌شود. سرقت علمی یا ادبی همچون دزدی‌های مالی، تجاوز به حریم افراد، غیرقانونی و غیراخلاقی است و موجب تضییع حقوق افراد می‌شود، به همین دلیل سرقت علمی از مهمترین عوامل ریجکت مقالات‌اند و در ارزیابی‌های اولیه سردبیران مجلات به‌سرعت رد می‌شوند و اصلا به مرحله داوری نمی‌رسند. در چنین مواردی احتمال دارد که نویسنده در نامه ریجکت از طرف مجله، مجرم و خطاکار خطاب شود و عمل او تقبیح شود. همچنین در داوری پایان‌نامه یا رساله دانشجویی، هیات داوران دانشگاه‌ها از کمترین میزان سرقت علمی چشم‌پوشی نمی‌کنند و بدون اغماض پایان‌نامه یا رساله دانشجو را به اتهام سرقت علمی رد می‌کنند.
انواع سرقت علمی
سرقت علمی که در اصطلاح کلی به آن سرقت ادبی نیز گفته می‌شود، در حوزه‌های متفاوتی رخ می‌دهد؛ از ادبیات و هنر تا تحقیقات آکادمیک و رسانه. اما سرقت ادبی یا علمی انواع مختلفی دارد که عبارت‌اند از:
- سرقت ادبی یا علمی ناخواسته که به شکل تصادفی رخ می‌دهد. در این نوع سرقت، نویسنده از روی سهل‌انگاری و کاملا غیرعمدی فراموش می‌کند منبع اطلاعاتش را معرفی کند، یا ناآگاهانه از ایده دیگران استفاده می‌کند؛ برای مثال، روش نقل قول کردن صحیح را نمی‌داند.
- سرقت ادبی مستقیم که نویسنده از محتوای دیگران به طور کامل و بدون تغییر استفاده و به نام خود منتشر می‌کند. این نوع سرقت ادبی کاملا عامدانه و آگاهانه انجام می‌شود!
- سرقت ادبی یا علمی بازنویسی‌شده که رایج‌تر از سایر انواع سرقت ادبی است و نویسنده با اندکی تغییر در محتوای دیگران آن‌ها را به نام خود منتشر می‌کند، در حالی که ایده اصلی و ساختار محتوا دزدی است.
- سرقت ادبی موزاییکی که نویسنده از قسمت‌های مختلف چند محتوای علمی استفاده می‌کند و با کنار هم چیدن آن‌ها متنی جدید ارائه می‌دهد. در این روش نیز ایده اصلی دزدی است و حتی اگر نویسندگان اصلی آثار متوجه آن نشوند، در هر حال، سرقت ادبی صورت گرفته است.
- سرقت علمی ایده که اغلب با مبحث الهام گرفتن اشتباه می‌شود، روش نویسندگانی است که از ایده دیگران بدون تغییر و خلق نگاهی نو استفاده می‌کنند.
- روش سایه‌نویسی که نوعی سرقت ادبی متفاوت است. اگر فردی محتوایی تولید کند و سپس آن را حتی با وجود رضایت خویش بفروشد تا به نام فرد دیگری منتشر شود، سرقت ادبی شکل گرفته است. سایه‌نویسی یا سفارشی نوشتن مطلب علمی به رغم توافق و رضایت طرفین، مصداق سرقت ادبی است و اصولا اخلاقی نیست.
- سرقت ادبی یا علمی در همکاری؛ به این صورت که در پروژه‌های گروهی نام یک یا چند نفر از اعضای پژوهشگر حذف می‌شود یا این‌که یک پروژه فردی به نام چند نفر ارائه می‌شود، در حالی که فقط یک نفر همه زحمات تحقیق و نگارش محتوا را انجام داده است.
- سرقت ادبی یا علمی چارچوبی که از ساختار یا چارچوب یک اثر بدون استفاده از محتوا و داده‌های متنش بهره‌برداری می‌شود. اگرچه دو مفهوم یا ایده با هم متفاوت‌اند، قالب و ساختار کپی شده و نوعی سرقت ادبی انجام شده است.
- سرقت علمی منابع که در ارجاعات اثر رخ می‌دهد؛ اگر محقق در ارجاع متن اشتباه کند و به منبعی نادرست یا غیرواقعی استناد کند یا در اطلاعات اصلی منابع مورد استفاده‌اش دستکاری کند، نوعی سرقت علمی رخ داده است.
- سرقت ادبی یا علمی از خود که نوعی دیگر از سرقت است؛ یعنی نویسنده نمی‌تواند به بهانه این‌که محتوایی متعلق به خودش است، آن را در اثر جدیدش بدون ذکر نام اثر قبلی‌اش بیاورد. بیان مطالب تکراری از نظر هیات داوران بسیاری از نشریات قابل قبول نیست و جدید بودن اثر را زیر سوال می‌برد و فقط در موارد لازم می‌توان از روش‌های استناددهی استفاده کرد.
روش‌های جلوگیری از سرقت علمی
امروزه کشف سرقت علمی به کمک پیشرفت‌های فناوری و هوش مصنوعی چندان سخت نیست و همه دانشگاه‌ها و مجلات معتبر دنیا از نرم‌افزارهای تشخیص سرقت ادبی استفاده می‌کنند، بنابراین بهتر است از وقوع چنین جرم یا اشتباهی پیشگیری کنیم تا در دام ضررهای ناشی از آن گرفتار نشویم. برای پیشگیری از سرقت ادبی یا علمی و دور ماندن از آن راه‌هایی وجود دارد که عبارت‌اند از:
- طی پروسه تحقیقات خود حتما اطلاعات کامل منابع مورد استفاده‌تان را یادداشت و سپس در کامپیوترتان به صورت مشخص در فایل‌هایی نام‌گذاری‌شده و دقیق ذخیره کنید تا در ارجاعات درون متن یا انتهای مقاله در قسمت فهرست منابع همه آن‌ها را به طور کامل معرفی کنید و همچنین بتوانید به کمک نرم‌افزارهایی خاص آن‌ها را بررسی کنید.
- از شیوه صحیح و استاندارد نقل قول استفاده کنید و هیچ جمله، عبارت یا ایده‌ای از دیگران را بدون ذکر مشخصات مرجع آن داده در متن خود به کار نبرید. نحوه استناد و نقل قول به سبک APA را یاد بگیرید و از آن استفاده کنید.
- از پارافیز استفاده کنید؛ یعنی از آثار علمی و پژوهشی دیگران استفاده کنید، اما به زبان و قلم خودتان آن‌ها را ارائه دهید. البته باید در بخش فهرست منابع و مراجع مقاله یا پایان‌نامه‌تان آن‌ها را معرفی کنید تا متهم به سرقت علمی نشوید. دقت کنید که اگر از عبارات یا کلمات مشابه اثری پشت سر هم استفاده کنید، نرم‌افزارهای تشخیص سرقت ادبی به‌سرعت آن‌ها را پیدا می‌کنند و شما در دام سرقت ادبی گرفتار خواهید شد.
- با استفاده از سایت‌ها و نرم‌افزارهای تشخیص سرقت ادبی متن خود را بررسی کنید تا هیچ نوع سرقت ادبی یا علمی در آن رخ نداده باشد. برای استفاده از نرم‌افزارهای تشخیص سرقت ادبی باید متن خود را به طور کامل اسکن کنید. چنانچه نرم‌افزار قسمتی از متن را سرقت ادبی تشخیص دهد، آن قسمت را هایلایت و مشخص خواهد کرد. همچنین برخی از سایت‌های اینترنتی مانند موتوری جستجوگر عمل می‌کنند و اگر شما متن‌تان را در آن سایت‌ها قرار دهید، مقدار سرقت ادبی متن شما را مشخص خواهند کرد.
البته سایت‌های رایگان به بسیاری از پایگاه‌های علمی بزرگ مانند ISI، JCR، ELSEVIER و… دسترسی ندارند، به همین دلیل کشف سرقت ادبی در آن‌ها به صورت جامع انجام نمی‌شود. در اینجا برای نمونه نشانی اینترنتی تعدادی از سایت‌ها و نرم‌افزارها را، که البته برخی رایگان نیستند، منتشر می‌کنیم:
http://smallseotools.com/plagiarism-checker
http://www.dustball.com/cs/plagiarism.checker
- در صورت وجود مشابهت (حتی در حد بسیار کم) متن خود را بازنویسی کنید تا از اتهام سرقت ادبی دور بمانید.
- متن خود را بازخوانی و چندباره بررسی کنید تا مطمئن شوید حتی به طور تصادفی سرقت ادبی صورت نگرفته است. در بررسی‌های‌تان فرمت نقل قول‌ها را چک کنید، استنادها را مرور کنید، اطلاعات منابع متن را کامل کنید و…
پیشنهاد می‌کنیم مطالب زیر را در ادامه مباحث این متن مطالعه کنید:
- نحوه استناد به مقاله همایشی به سبک APA
- عوامل تاثیرگذار در پذیرش مقاله توسط مجلات معتبر
- نحوه نگارش منابع و مراجع در پایان‌نامه
خدمات موسسه تهران آموز برای پیشگیری از سرقت علمی
مهمترین شرط و فاکتور اصلی اکسپت مقالات پژوهشگران برای چاپ در ژورنال‌های معتبر دنیا این است که محتوای مقالات عاری از هر نوع سرقت علمی و ادبی باشد. همچنین استناد به آثار دیگران در یک محتوای استاندارد باید درست و کامل باشد تا نویسنده متهم به سرقت ادبی نشود. اما به هر حال راه‌های دور ماندن از سرقت علمی یا ادبی تجربه و تخصص خاصی می‌طلبد و کمک گرفتن از افراد کارشناس در این زمینه بسیار ضروری و راهگشاست.
موسسه تهران آموز علاوه بر خدمات مشاوره‌ای جامع در پروژه‌های دانشگاهی و پژوهشی مانند نگارش مقاله ISI و انجام پایان‌نامه کارشناسی ارشد و نوشتن رساله دکتری، در امور جانبی و مسائل پیرامونی تحقیقات علمی نیز آماده ارائه خدمات حرفه‌ای و به‌روز است؛ از جمله مشاوره مفصل و همه‌جانبه درباره سرقت علمی و راه‌های دور ماندن از آن توسط استادان بنام و مجرب موسسه.
لطفا با کارشناسان موسسه معتبر و پرسابقه تهران آموز تماس بگیرید و با استادان خبره و کاربلد ما مشورت کنید تا مسیر موفقیت خود را هموارتر و لذتبخش‌تر طی کنید. گفتنی است مجموعه خدمات جامع و تخصصی تهران آموز قیمت‌هایی بسیار منطقی و به‌صرفه دارند و کاملا مناسب شرایط دانشجویان تعریف شده‌اند.
درباره انتخاب موسسه مشاوره قوی و معتبر، بهتر است مطلب زیر را مطالعه کنید و با اطمینان بیشتر موسسه برتر و مناسب‌تر را برگزینید: