پله آخر دوره کارشناسی ارشد نوشتن پایان‌نامه است؛ یکی از شرایط الزامی برای دریافت مدرک تحصیلی که توسط دانشجو درباره موضوعی مربوط به رشته تحصیلی‌اش با مشاورت هیات علمی نوشته می‌شود. محتوای پایان‌نامه تخصصی است و نتیجه ماه‌ها و شاید سال‌ها تحقیق و علم‌اندوزی دانشجو و نشان‌دهنده بار علمی او و تسلط وی بر آموخته‌ها و تجربیاتش است. بسیاری از پایان‌نامه‌های کامل منابع اطلاعاتی ارزشمندی برای سایر پژوهشگران هستند و به صورت کتاب منتشر می‌شوند. گفتنی است محتوا و عنوان پایان‌نامه نباید تکراری باشد و دانشجویان باید از موضوعات جدید برای نگارش آن استفاده کنند. البته به‌طور معمول در نگارش پروپوزال کارشناسی ارشد نسبت به دکتری حساسیت کمتری وجود دارد و در واقع، نوشتن پروپوزال کارشناسی ارشد مقدمه‌ای برای آغاز پژوهش رساله دکتری با موضوعات جدیدتر، سخت‌تر و مهمتر است. اما برای آغاز هر کار پژوهشی نخستین و مهمترین کار نوشتن یک طرح اولیه است تا هدف تحقیق و احتمالا اعتبار مالی لازم برای آن معین شود. طرح اولیه یک پژوهش را پروپوزال می‌نامند و نگارش پروپوزال کارشناسی ارشد از مهمترین دغدغه‌های دانشجویان این دوره تحصیلی است.
پروپوزال چیست؟
پروپوزال نقشه و قالب کلی پژوهش است؛ پیش‌نویس توجیهی از طرح اصلی تحقیقاتی که مسیر رسیدن به هدف محقق را نشان می‌دهد. دانشجویان با ارائه پروپوزال قصد خود را از انجام پژوهش‌شان به هیات علمی دانشگاه اعلام می‌کنند و چنانچه توضیحات‌شان پیرامون پرسش مورد پژوهش و نتایج حاصل از آن تحقیق تایید شود، موضوع پایان‌نامه به نام دانشجو ثبت می‌شود تا او منحصرا به پژوهش آن موضوع بپردازد و پایان‌نامه‌اش را ارائه دهد.
پروپوزال یعنی چه؟
کلمه پروپوزال یا Proposal واژه‌ای انگلیسی است که به معنای پیشنهاد یا طرح اولیه است و از واژه Propose (پیشنهاد دادن) گرفته شده است. البته فرهنگستان ادب فارسی پروپوزال را به «پیشنهاده پژوهشی» ترجمه کرده است. پروپوزال‌نویسی یا نقشه راه تحقیق بخش مهمی در فرآیند پژوهش است که اگر دقیق و همه‌جانبه به آن پرداخته شود، مسیر محققان در رسیدن به مقصد کوتاه‌تر خواهد شد.
بیشتر بخوانید: سوالات متداول دانشجویان برای نوشتن پروپوزال
نحوه نوشتن پروپوزال کارشناسی ارشد و دکتری
پروپوزال از قسمت‌های مختلفی تشکیل می‌شود که به معرفی مهمترین‌های‌شان می‌پردازیم:
موضوع
انتخاب موضوع پروپوزال کارشناسی ارشد مسلما در محدوده رشته تحصیلی و تخصصی این دوره خواهد بود، اما خاص‌تر و محدودتر و با ریزبینی بیشتر. دانشجویان باید با در نظر گرفتن همه دروس این دوره و تامل دقیق بر مباحث آن به سوالات مطرح در آن موارد و دغدغه‌های ذهنی خویش بیندیشند و براساس علاقه و اشتیاق خود موضوع پروپوزال کارشناسی ارشد را انتخاب کنند تا در طول تحقیق از آن لذت ببرند و خسته نشوند، چراکه ناگزیر باید ساعات طولانی روی موضوع منتخب‌شان کار کنند. علاقه به موضوع در ترغیب پژوهشگر برای انجام تحقیقات جامع و جذاب و هدفمند بسیار موثر است و نتیجه بهتری در پی خواهد داشت. پیشنهاد تکمیلی این است که در انتخاب موضوع حتما از مشورت با استادان دانشگاه بهره ببرید تا پایان‌نامه شما صرفا یک رفع تکلیف معمولی و سطحی نباشد و علاوه بر جذاب بودن، جدید، کاربردی و دقیق باشد و به حل مساله یا مشکلی مهم در جامعه کمک کند. استادان برپایه تجربیات خود به شما کمک می‌کنند تا پیش از انتخاب موضوع از موارد مهمی مانند قوانین، منابع، وسایل و تجهیزات، بودجه و امکانات لازم آگاه شوید و با توجه به زمان‌بندی و توانمندی خود به انتخاب درست مبادرت ورزید. البته برای اطلاع از نو بودن موضوع پایان‌نامه می‌توان به سایت ایرانداک نیز رجوع کرد و با جستجو در پایگاه اطلاع‌رسانی گنج از تکراری نبودن موضوع مطمئن شد.
بیشتر بخوانید:
ده نکته ضروری برای انتخاب موضوع پایان نامه کارشناسی ارشد و دکتری
عنوان
انتخاب عنوان مناسب برای پروپوزال کارشناسی ارشد کلیدی‌ترین عامل در جذب مخاطب برای مطالعه سایر بخش‌های آن است و تاثیر به‌سزایی در موفقیت پروپوزال دارد. دانشجویان باید دقت کنند که عنوان رسا، جذاب و کامل باشد، اما پیچیده، خیلی طولانی یا خیلی کوتاه نباشد. عنوان باید با موضوع پروپوزال همخوانی داشته باشد و مفهوم کلی و نهایی محتوای پژوهش را به ذهن متبادر کند. همچنین دقت در نگارش صحیح عنوان به دو زبان فارسی و انگلیسی بدون استفاده از واژه‌های مبهم، مهجور و علائم اختصاری بسیار ضروری است. دوری از کاربرد کلمات منفی و پیش‌داوری در عنوان به جذابیت آن می‌افزاید و بهتر است در نوشتن عنوان از طرح سوال پرهیز شود. یادآوری می‌کنیم که نوشتن زمان و مکان انجام دادن پژوهش الزامی است.
اصطلاحات علمی
در هر مطلب علمی و فنی حتما از تعداد بسیاری واژه تخصصی استفاده می‌شود که ممکن است برای خواننده ناآشنا باشد، بنابراین لازم است نویسنده این اصطلاحات را به‌طور کامل توضیح دهد و در تعریف آن‌ها از منابع معتبر و اصلی استفاده کند. این کار به درک راحت‌تر خواننده از متن بسیار کمک می‌کند.
مقدمه
پروپوزال خود را با نوشتن مقدمه‌ای درباره ایده کلی پژوهش‌تان آغاز کنید و حوزه پژوهش‌تان را معرفی کنید. توضیح درباره اهمیت موضوع پژوهش‌تان و استدلال‌های شما در مورد ضرورت پرداختن به مساله مطرح شده در پروپوزال ذهن خوانندگان را به سوی مسیر تحقیق‌تان هدایت و با جلب توجه آن‌ها آمادگی ورود به بحث اصلی را فراهم می‌کند.
طرح مساله
همان‌طور که اشاره کردیم، محقق در پروپوزال باید به طرح سوال یا مساله‌ای مهم و جدید بپردازد. در این بخش باید مشخص شود که محقق به دنبال حل چه مساله‌ای است، قصدش از مطرح کردن موضوع و پرسش پروپوزال چیست و پرداختن به آن و بررسی راهکارهای مختلف در آن زمینه چه سودی در برخواهد داشت. توضیح این موارد باید چنان دقیق، صریح و قابل درک باشد که استادانی که باید موضوع پروپوزال را تایید کنند، کاملا قانع شوند که این تحقیق قابلیت بررسی علمی و عملی را دارد.
چگونه به بیان مسئله در نوشتن پروپوزال بپردازیم؟
برخی نکات مهم که توجه به آن در بیان مساله الزامی است، عبارت‌اند از:
- طرح مستند شواهدی مبنی بر وجود آن مساله یا مشکل در جامعه
- توضیح کامل، واضح و شفاف مساله و معرفی موارد مبهم آن
- تشریح تاثیرات مساله بر جامعه
- توضیح کامل اهمیت موضوع و ضرورت انجام دادن تحقیق
- تشریح تاثیر مثبت پژوهش در حل مساله و فواید آن
- مشخص کردن محدوده زمانی و مکانی و ابعاد تحقیق
- ذکر نام گروه‌ها و سازمان‌های ذی‌نفع از نتایج پژوهش
- بیان تحقیقات مرتبط انجام شده در داخل و خارج از کشور و دلیل تمایز این تحقیق از آن‌ها
- دقت در نظم منطقی و پیوستگی شرح مساله
- تعیین هدف تحقیق و متغیرهای مورد نظر محقق (متغیرهای کمی و کیفی)
ابزار و منابع گردآوری و تحلیل اطلاعات
نوشتن پروپوزال کارشناسی ارشد نیازمند اطلاعات جامع و منابع و ابزارهای مناسب است؛ کتابخانه و اسناد علمی و تاریخی معتبر جزء ملزومات کار تحقیق است، اما اگر این ابزار کافی نبود، می‌توان از روش‌های مصاحبه، پرسشنامه، آزمایش، مشاهده و… برای جمع‌آوری اطلاعات استفاده کرد. در این بخش توصیف ابزار مورد استفاده در تحقیق الزامی است. همچنین در انتخاب ابزار و منابع رعایت برخی نکات ضروری است؛ مثلا ابزار و منابع مورد استفاده در تحقیق مناسب‌ترین ابزار باشد و با نوع و روش تحقیق همخوانی کامل داشته باشد. بنابراین باید نحوه بررسی ابزار، مراحل جمع‌آوری اطلاعات و روش تحلیل داده‌ها در تحقیق توضیح داده شود و به آزمون‌های آماری و نوع نرم‌افزارهای مورد نیاز اشاره شود.
چگونه هزینه نوشتن پروپوزال را کم کنیم؟
پیشینه تحقیق
ما وجود یک مساله یا معضل در جامعه و تلاش برای حل آن را انگیزه محقق برای آغاز یک پژوهش ارزشمند دانستیم، اما پژوهشگر هوشمند باید پیش از آغاز هر تحقیق، نخست به تحقیقات همسو با هدف خود توجه کند و مقالات دیگران در این حوزه را به‌دقت بررسی کند تا از نتایج، زاویه دید، روش‌های تحقیق و نقاط قوت و ضعف آن‌ها مطلع شود و کار تکراری انجام ندهد. بدین ترتیب لازم است محقق به چند نکته در مقالات بررسی شده دقت کند:
- مقالات با موضوع تحقیق وی کاملا مرتبط باشند.
- تاریخ انتشارشان از قدیم به جدید مرتب شوند و بهتر است قدمت آن‌ها بیش از پنج سال نباشد.
- براساس محل انجام شدن پژوهش تفکیک شوند؛ نخست تحقیقات داخلی، سپس خارجی.
- رتبه علمی بالا داشته و معتبر باشند.
- در بخش منابع، آدرس کامل کتاب‌شناختی مقالات استناد شده ذکر شوند.
اهداف تحقیق
در انواع تحقیق اهداف خاص و مختلفی مد نظر است که بر نحوه بیان مساله و پرسش موثرند، اما به‌طور کلی اهداف هر تحقیق به دو دسته کلی و جزئی تقسیم می‌شوند. در این بخش از متن پروپوزال کارشناسی ارشد باید این اهداف در چند خط توضیح داده شوند. هدف کلی یا اصلی به‌طور مستقیم از موضوع تحقیق نشات می‌گیرد و باید با عنوان تحقیق همخوانی داشته و بیانگر نتیجه نهایی پژوهش باشد و اهداف جزئی و فرعی زیرمجموعه هدف کلی هستند و از مسائل اصلی پژوهش مشتق می‌شوند.
در بیان اهداف کلی و جزئی تحقیق باید توجه شود که اهداف واضح و شفاف بیان شوند و واقع‌بینانه باشند، با استناد به مراجع علمی تعریف شوند، به ازای هر هدف اختصاصی، سوالی متناسب و در سوالات یک نوع متغیر مطرح شود و اهداف قابل سنجش و اندازه‌گیری باشند تا نهایتا بتوان با ارزیابی طرح، زمان لازم برای تحقیق و بودجه مورد نیاز آن را برآورد کرد.
پرسش‌های تحقیق
همان‌طور که گفتیم، در ازای هر هدف اختصاصی و جزئی باید یک پرسش متناسب با موضوع پروپوزال کارشناسی ارشد مطرح شود. طرح این سوال‌ها در جهت‌دهی خاص مورد نظر دانشجو نقش مهمی ایفا می‌کند و روند تحقیق را در روند صحیح و مسیر اصلی قرار می‌دهد. پژوهشگران باید دقت کنند سوالات با اهداف تحقیق مطابقت داشته و واضح، بدون ابهام و به تعداد مشخص و محدود باشند. در طرح این پرسش‌ها می‌توان از یک نوع متغیر یا بیان رابطه چند متغیر استفاده کرد و بهتر است کلمه «آیا» در آغاز سوال‌ها به کار برده نشود.
فرضیات تحقیق
فرضیه پیش‌بینی منطقی، حدس و گمان یا پاسخ فرضی محقق بر پایه علم و آگاهی و تجربه او به پرسش‌هایی است که قصد دارد به آن برسد و البته در پایان تحقیق و پس از بررسی و مطالعه و انجام دادن آزمایش‌های گوناگون ممکن است رد یا تایید شود. به نوعی فرضیات انتظارات محقق از نتایج تحقیق را بیان می‌کنند. فرضیات باید در قالب جملات خبری به صورت واضح، دقیق، منطقی، واقع‌بینانه و کامل مطرح شوند و منطبق با عنوان و هدف پژوهش باشند. این‌که در پایان تحقیق فرضیات پژوهشگر تایید یا رد شوند، هیچ تاثیری بر تحقیق ندارد، بنابراین محقق اجازه ندارد سعی در تایید فرضیاتش داشته باشد.
روش تحقیق
توضیح روش تحقیق در این بخش از پروپوزال کارشناسی ارشد الزامی است؛ اطلاعاتی شامل ابزارهای مورد استفاده برای گردآوری داده‌ها و تجزیه و تحلیل کمی و کیفی، ابزار مدل‌سازی، جامعه آماری، روش نمونه‌گیری و حجم نمونه و….
روش تحقیق با توجه به نوع تحقیق متفاوت است که باید به‌طور کامل و واضح مراحل آن تشریح شود. این روش‌ها براساس متغیرهای مختلفی مانند هدف، ماهیت و… تعیین می‌شوند و با مشاوره استادان می‌توان بهترین روش را برگزید. انواع تحقیق عبارت‌اند از: بنیادی، کاربردی، توسعه‌ای، تاریخی، توصیفی، همبستگی، علی و معلولی، پیمایشی، تجربی و نیمه تجربی.
نتیجه‌گیری
در این قسمت خلاصه و چکیده‌ای از پروپوزال کارشناسی ارشد در چند خط بیان می‌شود، به‌طوری که با مطالعه آن می‌توان از خواندن کامل پروپوزال صرفنظر کرد. بنابراین باید در عین حال که کوتاه و اجمالی است، کامل، دقیق، شفاف و جذاب باشد.
فهرست منابع
یک پروپوزال کارشناسی ارشد هنگامی از ارزش علمی برخوردار است که مستند باشد و اطلاعات آن از منابع معتبر داخلی و خارجی استخراج شده باشد. در این بخش از پروپوزال باید نام منابع تحقیق به‌طور دقیق و کامل ذکر شود و بهتر است از منابع متنوع و به تعداد کافی استفاده شده باشد.
در انتهای پروپوزال کارشناسی ارشد بهتر است پیش‌بینی خود را از زمان لازم برای انجام و تحویل تحقیق بنویسید و زمان‌بندی لازم در مراحل پژوهش را اعلام کنید. همچنین برآوردتان از هزینه تحقیق را به تفکیک مراحل انجام دادن آن متناسب با نوع تحقیق بیان کنید. دقت کنید پروپوزال نباید طولانی باشد تا حوصله خواننده سر نرود؛ نوشتن پنج تا هشت صفحه محتوای دقیق و جذاب معمول است.
ساختار پروپوزال کارشناسی ارشد ممکن است بر حسب رشته تحصیلی قدری متفاوت باشد، اما در هر حال پروپوزال ماکتی از پایان‌نامه و پژوهش اصلی دانشجوست، بنابراین کیفیت آن نشان‌دهنده توانایی و تسلط دانشجو بر موضوع تحقیق است و نوید نگارش یک پروپوزال کارشناسی ارشد موفق را می‌دهد و می‌تواند ذهنیت مثبتی در کمیته پژوهش درباره آن ایجاد کند. با توجه به این موارد توصیه می‌شود برای نوشتن پروپوزال کارشناسی ارشد خود به اندازه کافی وقت صرف کنید.
بیشتر بخوانید:
راهنمای گام به گام نوشتن پروپوزال دکتری
سوالات متداول دانشجویان برای نگارش پایان نامه