یکی از راه‌های جمع‌آوری اطلاعات برای انجام پایان‌نامه پرسشنامه است؛ روشی رایج، ارزان و بسیار کاربردی، به همین دلیل لازم است دانشجویان با انواع پرسشنامه در انجام پایان‌نامه ارشد و دکتری آشنا شوند. ما در این مطلب سعی می‌کنیم انواع پرسشنامه در انجام پایان‌نامه ارشد و دکتری را معرفی کنیم تا شما بتوانید طراحی پرسشنامه خود را به بهترین و کاربردی‌ترین شکل انجام دهید.
توصیه می‌کنیم با مطالعه مطلب راهنمای کامل جمع‌آوری داده‌ها در انجام پایان‌نامه در همین سایت با روش‌های دیگر نیز آشنا شوید.
پرسشنامه چیست؟
یکی از متداول‌ترین ابزارهای تحقیق و جمع‌آوری داده‌ها برای انجام پایان‌نامه کارشناسی ارشد و دکتری پرسشنامه است که شامل تعدادی پرسش‌های مرتبط با موضوع پایان‌نامه و هدفمند است و با استفاده از مقیاس‌های مختلف نظرها و دیدگاه‌های افراد را می‌سنجد. پرسشنامه به صورت کتبی طراحی می‌شود و در جامعه آماری بزرگ بسیار کاربردی است. در طراحی پرسشنامه باید به محتوا و شکل و چارچوب سوالات دقت شود تا هم پاسخگویان به تکمیل آن ترغیب شوند و هم پاسخ‌هایی کامل‌تر و صحیح‌تر حاصل شود.
طراحی پرسشنامه کارشناسی ارشد و دکتری
طراحی پرسشنامه نیازمند رعایت اصول و قواعدی خاص و سخت است، به همین دلیل دانشجویان بسیاری از پرسشنامه‌های آماده استفاده می‌کنند. در هر حال، مهمترین نکته‌ای که در طراحی پرسشنامه یا تهیه پرسشنامه آماده باید مد نظر قرار بگیرد، این است که پرسش‌ها در راستای موضوع و هدف پایان‌نامه باشد و بر اساس متغیرها و مفاهیم پژوهش طراحی شده باشند.
انواع پرسشنامه در انجام پایان‌نامه ارشد و دکتری از نظر اجرایی
به طور کلی انواع پرسشنامه در انجام پایان‌نامه ارشد و دکتری از نظر اجرایی به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1. پرسشنامه پژوهشگرساخته
پرسشنامه پژوهشگرساخته یا Mode Questionnaire به وسیله دانشجویان یا محققان طراحی می‌شود. دانشجویان باید در طرح پرسش‌ها به اهداف پایان‌نامه‌شان، شاخص‌های پژوهش، فرضیات، متغیرها و جامعه آماری مورد نظرشان توجه کنند و سوالاتی طبقه‌بندی‌شده و مناسب تهیه کنند. البته دانشجویان می‌توانند از سوالات پرسشنامه‌های استاندارد آماده نیز کمک بگیرند؛ به عبارت دیگر، دانشجویان هم می‌توانند پرسش‌هایی نو طراحی کنند و هم تلفیقی از چندین پرسشنامه استاندارد به کار ببرند که البته این مدل کاری بسیار زمان‌بر است.
2. پرسشنامه استاندارد
پرسشنامه استاندارد یا Standard Questionnaire پیش‌تر به وسیله استادان و پژوهشگران حرفه‌ای و باتجربه طراحی شده و روایی (کارایی شیوه و ابزار گردآوری اطلاعات) و پایایی (دقت و موثق بودن شیوه و ابزار گردآوری اطلاعات) آن قبلا آزمایش شده است؛ یعنی در مقاله، پایان‌نامه یا کتاب‌های آماری و پژوهشی استفاده شده و پشتوانه علمی معتبری دارد. بنابراین دانشجویان می‌توانند با خیال راحت از آن‌ها استفاده کنند، فقط یک مشکل وجود دارد: ممکن است همه متغیرهای اصلی پایان‌نامه دانشجو در آن نباشد یا حتی پرسشنامه استانداردی در مورد موضوع پایان‌نامه او طراحی نشده باشد.
همچنین استفاده از پرسشنامه‌های استاندارد به آماده شدن ذهن دانشجویان برای طراحی پرسشنامه کمک می-کند. دانشجویان با مطالعه نمونه‌هایی از این نوع پرسشنامه‌ها با چارچوب اصلی و نوشتن مقدمه آشنا می‌شوند.
انواع پرسشنامه در انجام پایان‌نامه ارشد و دکتری از نظر تدوین پرسش‌ها
انواع پرسشنامه در انجام پایان‌نامه ارشد و دکتری از نظر تدوین سوالات نیز به سه گروه تقسیم می‌شوند:
1. پرسشنامه بسته
در پرسشنامه بسته یا منظم دانشجو بر اساس مطالعات انجام‌شده برای هر پرسش تعدادی پاسخ تعیین می‌کند؛ یعنی پاسخ‌های احتمالی از پیش مشخص شده، اما ممکن است گزینه‌های پاسخ محدود باشد. گرچه پاسخگو در پرسشنامه بسته آزادی عمل کمتری دارد، رغبتش برای پاسخ دادن بیشتر است، چون فقط باید گزینه مورد نظرش را علامت بزند. همچنین استفاده از این نوع پرسشنامه برای دانشجویان آسان‌تر است، زیرا به‌راحتی می-توانند داده‌ها را به کمک کامپیوتر استخراج، طبقه‌بندی و آنالیز کنند و به همین دلیل اغلب دانشجویان از پرسشنامه‌های منظم در انجام پایان‌نامه‌شان استفاده می‌کنند.
سرعت و سادگی پاسخگویی، محدود و معین بودن پاسخ‌ها و پردازش آسان از محاسن پرسشنامه بسته است، اما مجبور بودن انتخاب یک پاسخ که نمایانگر حس واقعی پاسخگو نیست، از معایب آن است.
2. پرسشنامه باز
پرسشنامه باز، مکتوب است و پاسخگو می‌تواند بدون محدودیت به پرسش‌ها پاسخ دهد. در این روش گرچه افراد با آزادی پاسخ می‌دهند، اما رغبت و انگیزه کمتری دارند و اغلب تمایلی به ابراز عقاید شخصی نشان نمی‌دهند. از طرفی تجزیه و تحلیل پرسشنامه باز بسیار دشوار است و به‌سادگی نمی‌توان پاسخ‌ها را طبقه‌بندی کرد.
این روش بینش وسیع‌تر و شرایط درک بهتری برای پاسخگویان ایجاد می‌کند و روش خوبی برای کسب اطلاعات است، چون پاسخگویان تحت تاثیر پاسخ‌های طراحی‌شده دانشجویان نیستند و امکان ابراز احساسات خود را دارند؛ یعنی دانشجویان می‌توانند بهتر با دیدگاه‌های افراد آشنا شوند، زیرا داده‌های دقیق‌تر و باارزش‌تری را شامل می‌شوند، اگرچه ممکن است برخی پاسخ‌ها نامربوط باشند. همچنین از معایب این روش هزینه‌بر و زمان‌بر بودن آن است و دانشجویان باید انرژی بسیاری برای آن صرف کنند.
3. پرسشنامه نیمه‌بسته
بدیهی است که پرسش‌های این پرسشنامه، تلفیقی از سوالات پرسشنامه‌های باز و بسته است.
مراحل طراحی انواع پرسشنامه در انجام پایان‌نامه ارشد و دکتری
طراحی پرسشنامه مستلزم رعایت اصولی است که عبارت‌اند از:
- تعیین هدف: دانشجو باید فهرست اهداف پایان‌نامه‌اش را تهیه کند تا بتواند داده‌های مورد نیازش را مشخص و پرسش‌هایی متناسب با آن‌ها طراحی کند.
- بیان مسئله: دانشجو باید مسئله خود را کاملا واضح و شفاف مطرح کند تا پرسش‌هایی مناسب تدوین کند. هدف زمینه‌یابی پرسشنامه‌ای، توصیف رفتار، نوع تفکر، احساس ویژه یا آزمون ارتباط میان دو یا چند متغیر است.
- تعیین جامعه و انتخاب نمونه: دانشجو باید جامعه پژوهشی خود و نمونه‌ای از آن جامعه را برای طراحی سوالات متناسب انتخاب کند.
- تنظیم پرسشنامه: دانشجو باید پرسشنامه را طوری طراحی کند که برای سنجش متغیرهای وابسته و مستقل و ویژگی‌های مورد نیازش مناسب باشد.
همچنین لازم است در تنظیم و طراحی پرسشنامه به نکات زیر توجه شود:
– پرسش‌ها ساده، واضح و دقیق باشند.
– پرسش‌ها بیشتر به صورت پاسخ بسته نوشته شوند.
– از پرسش‌های گزیده هم، که گروه خاصی به آن‌ها پاسخ می‌دهند، استفاده شود.
– بازه زمانی پرسش‌های مربوط به زمان گذشته مشخص باشد.
– برای پرسش‌های حساس چارچوب مناسبی در نظر گرفته شود تا پاسخگوها امتناع نکنند.
– چند پرسش به ویژگی‌های فردی و جمعیتی (جنس، سن، نژاد، مذهب و…) اختصاص داده شود.
– پرسش‌ها یکی از جنبه‌های اهداف یا فرضیات پایان‌نامه را سنجش کند.
– پرسش‌ها با توجه به موضوع پایان‌نامه و جامعه آماری طراحی شود.
– در صفحه اول پرسشنامه نحوه پاسخگویی توضیح داده شود.
- بررسی مقدماتی پرسشنامه: دانشجو باید پیش از نهایی کردن پرسشنامه از دیدگاه‌های مختلف آن را بررسی کند.
- طراحی پرسشنامه: جذابیت پرسشنامه، سادگی و معنادار بودن سوالات، شماره‌گذاری صفحات، نحوه پاسخگویی راحت، نظم منطقی و هدفمندی سوالات و کوتاه بودنش بسیار مهم است.
- اجرای پرسشنامه: پرسشنامه باید در جامعه آماری به طور مستقیم یا با پست توزیع شود.